GUSÜL BAHSİ

          Gusül’ün Tanımı

 

          Ğayn harfinin ötresiyle “gusül” olarak telâffuz edilen “gusül” kelimesi lügatte, insanın vücudunun üzerine su
döküp ovması mânâsına gelir. “Ğayn” harfinin esresiyle “ğisl” olarak telâffuz edilen kelime ise lügatte, yıkamada
kullanılan sabun ve benzeri temizlik maddeleri demektir. Ğayn harfinin üstünüyle “ğasl” olarak telâffuz edilen
kelime ise lügatte, yıkamada kullanılan su demektir.
Istılahta ise gusül, temizleyici suyu kendine özgü şekliyle tüm vücûd üzerinde kullanmak demektir. “Tüm vücûd
üzerinde” kaydını koymakla abdesti bu tanımın dışına çıkarmış oluyoruz. Çünkü abdestte su, sadece vücûdun
birkaç organı üzerinde kullanılmaktadır.

Guslün gerek lügat, gerekse ıstılah anlamlarının açıklanışında okuyucunun herhangi bir güçlükle karşılacağını
sanmıyorum. Zîrâ bu kitap, hem avama hem de havasa özgüdür. Herkes, kendisine gerekli olanı içinden çıkarıp
alır. Avam tabakasının bu ilmî terimleri anlaması zorunlu değildir. Bunlar, sadece kendilerini ilgilendiren farz,
sünnet ve mendublara bakıp okumalı ve bunu da iyice zihinlerinde tutmalıdırlar.79
Guslü Gerekli Kılan Haller
Guslü gerekli kılan hallerin sayısı altıdır. Bunları sırasıyla anlatmaya çalışalım. Şöyle ki:
1. Ön veya arkaya penisin başını girdirmek. Meni aksın akmasın, sadece bu değdirmeden ötürü gusül farz olur.
Girdirme nedeniyle guslün farzoluş nedenleri mezheblere göre detaylı bir şekilde aşağıda anlatılmıştır.
Hanefiler dediler ki: Penisin baş kısmı veya (başı kesilen penisten) geriye kalan kısmının baş kadarı ön veya
arka organa girdirilip gizlenecek olursa ve arada penis ile o organın ısısının birbirine geçmesini engelleyecek
kaim bir perde bulunmazsa, meni aksın akmasın gusül farz olur. Yalnız gusül, bu işi yapanların baliğ olmaları
hâlinde farz olur. Meselâ on yaşındaki bir çocuk, penisini bâliğa bir kadının vaginasma girdirecek olursa bu
durumda gusül, yalnız kadına farz olur. Gusül yapmaya alışsın diye bu çocuğa da gusül yapması emredilmelidir.
Tıpkı baliğ olmamış çocuğa, alışması için namaz kılmanın emredilişi gibi… Bu hususta kız çocuğu da oğlan
çocuğu gibidir. Baliğ bir erkeğin penisinin başının, ölü bir kadının vaginasına veya bir hayvanın tenasül organının
içine girdirilip gizlenmesinden ötürü gusül yapmak farz olmaz. Aynı şekilde penisin başı erselik (çift cinsiyetli)
birinin vaginasına girdirilip gizlenirse gusül yine farz olmaz. Yine bunun gibi erselik biri, kendi penisini
başkasının ön veya arka organına girdirecek olursa her ikisine de gusül yapmak farz olmaz. Ama erselik olmayan
birisi penisini, bir erseliğin arka organına girdirecek olursa bunlardan hangisi baliğ ise gusül yapmak ona farz
olur.

Şafiîler dediler ki:

Penisin başı veya başı kesilen penisin geri kalan kısmından baş kadarı, ön veya arka organa
girdirilecek olursa, bunu yapanlar baliğ olsunlar olmasınlar her ikisinin de gusül yapması farz olur. Velîsinin,
çocuğa gusletmeyi emretmesi gerekir. Çocuk, kendiğilinden gusül yaparsa bu, onun için yeterli olur. Aksi
takdirde baliğ olduktan sonra gusletmesi farz olur. Organına penis girdirilen şahıs, cinsel ilişkiye müsait olsun
olmasın, penisin başında iki organın ısısının birbirine geçmesini engelleyen bir perde bulunsun bulunmasın,
organına penis girdirilen hayvan olsun insan olsun, canlı olsun ölü olsun gusül farz olur. Erseliğin ön tarafına
değil de arka tarafına penis girdirilecek olursa yine gusül farz olur. Ama erselik, kendi penisini başkasının ön
veya arkasına girdirecek olursa her ikisine de gusül farz olur. Ancak penis, ön taraftan girdirildiği takdirde tam
olarak cinsel ilişki deliğinin içine girdirilirse gusül farz olur. Yok sadece tenasül organının iki dudakçığı arasına
girdirilecek olursa menî gelmeden gusül icâb etmez.
Malikiler dediler ki: Penisin başı, canlı olsun ölü olsun; erkek, kadın, erselik veya hayvanın ön veya arka
organına girdirilecek olursa cünüp olunur. Ve dolayısıyla da gusül gerekli olur. Penisi sokan, cinsel ilişkiyi

yapacak güçte ve mükellef ise; kendisine girdirilen de bu ilişkiye müsait ise yapana gusül gerekir. Yapan ve
yapılan mükellef iseler, yapılana da gusül gerekli olur. Bir çocuk penisini bir kadına girdirecek olursa kadının
menîsi akmazsa, kadının gusletmesi gerekmez. Penisin başında lezzet almaya engel bir perde olursa, bunu yapan
baliğ olsa bile cünüb olmaz. Ayrıca penis, kadının sünnet mahallinden öteye gidecek olursa da cünüb olunur ye
gusül gerekir. Buna gerekçe de Peygamber Efendimizin şu hadîs-i şerifidir:
“İkî Sünnet yeri birleştiğinde gusül gerekir.” 68

Hanbeliler dediler ki: Penisin başı ince bile olsa perdesiz olarak cinsel ilişkiye müsait birinin Ön veya arka
organına girdirilirse, erkek on yaşından, kız da 9 yaşından küçük olmazsa yapana da, yapılana da gusül gerekir.
Yapılan, hayvan veya bir ölü olsa bile penisin baş kısmı, deliğin içine girerse gusül gerekir. Erselik, kendi penisini
başkasının ön veya arkasına girdirecek olursa ikisine de gusül gerekli olmaz. Aynı şekilde başkası da penisini
erseliğin vaginasma girdirecek olursa ikisine de gusül gerekmez. Ama erseliğin arka organına girdirecek olursa
aslî bir delik olduğundan ötürü gusül, her ikisine de gerekli olur. Aslında bu gibi meseleleri anlatmakta büyük bir
fayda söz konusu değildir. Çünkü bunların bir çoğu pek nâdir olarak vukû bulmaktadır. Anlatmamak istiyordum.
Ancak bazı yerlerde ve durumlarda bu hükümlerin bilinmesine ihtiyâç duyulacağı düşüncesiyle anlatmadan
geçemedim.
2. Guslü gerekli kılan hallerin ikincisi, erkek veya kadının menîsinin akmasıdır. Kadınların da menîsi vardır.
Ancak bunların menîsi, tenasül organının dışına çıkmaz. Bunu inkâr edenler, duyularla hissedilen her-şeyi inkâr
etmiş olorlar. Menînin gelişi iki durumda olur: a. Uyanık iken menî gelmesi.
b. Uykuda iken menî gelmesi.
Uyanık iken cinsel ilişkiden başka nedenlerle gelen menî bazan lezzetle gelir. Bazan da bir hastalıktan veya acıdan
ötürü gelir. Oynaşmak, çıplak bedenle sarılmak, öpmek, kucaklamak, bakmak, düşünmek ve benzeri sebeplerden
ötürü lezzetle gelen menî guslü gerekli kılar. Lezzetle beraber gelmesiyle, lezzet duyulup sakinleştikten sonra
gelmesi arasında hüküm bakımından bir fark olmayıp her iki şekilde de gusül gerekli olur. Yine aynı şekilde
hanımıyla oynaşıp onu öptükten sonra lezzet duymayan bir ekeğin bundan hemen sonra menisinin akması hâlinde
gusül yapması gerekli olur. Ama bir hastalıktan ötürü veya sırta vurulan şiddetli bir darbeden ötürü ve benzeri
nedenlerle menî akacak olursa gusül gerekli olmaz. Mezheblerin bu husustaki detaylı görüşleri aşağıya alınmıştır.
Şafiiler dediler ki: Menînin alışılagelmiş şekilde mûtâd yoldan gelmesi bir şartla guslü gerekli kılar. Bu şart da:
Çıktıktan sonra meni olduğunun tahakkuk etmesidir. Menî ister lezzetle ister lezzetsiz aksın, ister alışılagelmiş
bir sebebten ötürü, ister bir hastalık veya sırta vurulan bir darbe gibi alışılagelmemiş bir sebeple aksın, hüküm
değişmeyip gusül gerekli olur. Bu nedenle demişler ki: Erkek, hanımıyla cinsel ilişki kurduğunda menîsi akmaz
ve ilişkiden ötürü guslünü yaptıktan bir süre sonra menisi lezzetsiz olarak akarsa guslü yenilemesi gerekir. Çünkü
guslü mûcib sebeplerden biri de menî akmasidır. Ancak bu durum kadında vukûbulursa bunun tafsilâtı olur. Şöyle
ki: Kadın, cinsel ilişkiden ötürü guslünü yaptıktan sonra kendisinden menî aktığını görürse bakılır: Eğer gusülden
önce menisi akmışsa, kocasının menisiyle karışmış olduğundan ötürü guslü yeniler. Yok eğer gusülden önce
menîsi akmamışsa guslü yenilemesi gerekmez. Çünkü görmüş olduğu bu su, kocasının suyudur.
Gusülden sonra dışarı aktı diye kadının guslünü yenilemesi gerekmez.
Hanbeliler dediler ki: Menînin bilfiil çıkması guslü gerekli kılmaz.
Guslün gerekli olmasının şartı: Erkeğin, menî akarken bu suyun kendi sulbünden (omurgasından) kopup
geldiğini hissetmesi; kadının da, kendisinden akan bu suyun göğüs tahtası kemiğinden kopup geldiğini
hissetmesidir.
Hanbelîlere göre gusül, bu mıntıkalardan koptuktan sonra menî vücûdun dışına çıkmasa bile farzolur. Sözgelimi
bir erkek, hanımıyla cinsel ilişki kurduğunda menîsi akmasa ve guslünü yapsa ancak gusülden sonra menîsi
lezzetle akacak olursa guslü yenilemesi gerekir. Ama lezzetsiz olarak akarsa gusül gerekmeyip sadece abdesti
bozulur. Bir hastalıktan veya sırta vurulan bir darbeden ötürü akarsa da gusül gerekli oimaz. Bu anlatılanlardan
sonra Hanbelılerın cinsel ilişki dışında menînin guslü gerektirmesi için lezzetle çıkmasını şart koştuklarını
anlamış oluyoruz. Menînin, tenasül organının dışına çıkması şart olmayıp yerinden kopması yeterli olur.
Yerinden kopuşu da bilinen bir olaydır. Şâfiîler bunun tersi görüşte olup menînin lezzetle akmasını şart
68 Tirmîzî, Taharet, Bâb: 80; Ahmed bin Hanbel, Mûsned, c. 2, s. 187; c. 6, s. 239.
koşmamaktadırlar.

Sadece penisin dışına veya kadının tenasül organının içine kadar gelmesini ve bu gelen sıvının
da menî olduğunun tahakkuk etmesini guslün gerekliliği için yeterli saymaktadırlar.
Hanefiler dediler ki: Cinsel ilişki dışındaki sebeblerden herhangi biriyle menînin lezzetle akmasının iki durumu
vardır:
a. Şehvetle ve de fışkırarak tenasül organının dışına çıkması. Bir kişi, eşini kucaklayıp da penisini onun
vaginasına girdirmeden menîsi akacak olursa gusül yapması gerekir. Yeri gelince anlatılacağı gibi penisin
vaginaya girdirilmesi hâlinde menî akmasa bile gusül gerekir. Menî, asıl makam olan belden veya (kadınlarda)
göğüs tahtası kemiğinden şehvetle koptuğunda lezzet duyulacak olursa dışarı çıkıp görünmese bile, dışarı çıkmış
sayılır. Menî, lezzetle yerinden kopar, sonra da tutulup dişarıya bırakılmazsa, ancak bu tutulan menî daha sonra
lezzetsiz olarak çıkarsa guslü gerekli kılar. Guslün farz olması, menînin asıl yerinden kopup tenasül organından
dışarı çıkması şartına bağlıdır. Asıl yerinden kopup da dışarı çıkmaması hâlinde gusül gerekli olmaz.
b. Cinsel ilişki veya başka bir nedenle asıl yerinden kopan menînin bir kısmının dışarı çıkması hâlinde, kişi
idrarını yapmadan gusül yaparsa daha sonra da menînin içte kalan artığı dışarı çıkarsa tmam Âzam ile İmam
Muhammed’e göre guslü yenilemesi gerekir. Ebû Yûsuf’a göre yenilemesi gerekmez. Bu durumdaki kişinin
İmam Azam’a göre guslünü yenilemesi vâcibtir. İmam Muhammet’e göre bu kişi birinci guslü yapmadan önce
idrarını yapmamış veya birkaç adımlık yürüyüş yapmamış veyahut da menînin çıkışından sonra bir müddet
beklememişse guslünü yenilemelidir. Eğer bunlardan birini yerine getirip de guslünü yapar, sonra da menîsi
akacak olursa guslü yenilemesi gerekmez. Bu hususta icmaı vardır. Bir kadın kocasıyla cinsel ilişki kurduktan
sonra yıkanırsa ancak sonra menisi dışarı çıkarsa guslü iade etmesi gerekmez.
Sırta vurmaktan veya menî akıntısına yolaçan bir hastalıktan ötürü lezzetsiz olarak menî akacak olursa gusül
gerekli olmaz.
Bu anlatılanlardan sonra Hanefîlerin bu hükümde Şafiî ve Hanbelîlerle görüş ayrılığı içinde olduktan anlaşılmış
oluyor. Çünkü Hanefîler guslün farzlığı için menînin tenasül organının dışına çıkmasını şart koşmaktadırlar.
Hanbelîlerse guslün farz olması için menînin, erkeğin belinden ve kadının göğüs tahtası kemiğinden lezzetle
kopmasını bu lezzet meninin dışarı çıkmasına kadar devam etmese bile yeterli görmektedirler. Şâfiîlerse lezzetle
olmasa bile menînin dışarı çıkmasını şart koşmaktadırlar.
Malikiler dediler ki: Cinsel ilişi olmaksızın menî, alışılagelen lezzeti gittikten sonra tenasül organından dışarı
akacak olursa gusül farz olur. Menînin çıkışından önce yıkanıp yıkanmaması bu hükmü değiştirmez. Eğer bu
lezzet, cinsel ilişkiden, meselâ penisi vaginaya girdirmekten ötürü duyulmuş ve fakat o esnada menî akmamış da
lezzet gittikten sonra menî akmışsa, önce de gusül yapmışsa yeniden gusül yapması gerekmez.

3. Guslü gerekli kılan hallerin üçüncüsü, uyku hâlinde menî akmasıdır. Ki buna ihtilâm denmektedir. İhtilâm
olduktan sonra uykusundan uyanan bir kişi iç çamaşırında, vücudunda veya tenasül organının dışında ıslaklık
görürse gusül yapması gerekir. Ancak bu ıslaklığın menî olmadığına kesin kanaat hâsıl olursa gusletmesi
gerekmez. Ama bu ıslaklığın menî mi, mezî mi, vedî mi olduğunda şüpheye düşerse uykuda lezzet duyduğunu
hatırlayıp hatırlamamasına bakmaksızın gusül yapması farz olur.
Şafiiler dediler ki: Uykuda iken ihtilâm olduktan sonra uyanan kişi, üzerindeki ıslaklığın menî mi mezî mi
olduğu hususunda şüpheye düşerse gusül yapması kendisine zarurî olmaz. Dilerse menîdir deyip gusleder. Dilerse
de mezîdir deyip temizler ve abdest alır. Kararını verdikten sonra aradan zaman geçer ve eski kararını değiştirirse,
birinci kararına göre kıldığı namazları ve diğer şeyleri iade etmesi gerekmez.
4. Guslü gerekli kılan hallerin dördüncüsü, hayız ve nifas kanıdır. Bunda mezheblerin görüş birliğivardır.
Hayız ve nifas kanı kendisinde görülen kadın, bunların kesilmesini müteâkib gusletmek mecburiyetindedir.
Kansız gerçekleşen doğum da nifas hükmündedir. Meselâ bir kadın temiz ise, yani henüz kanı akmıyorsa doğum
yaptıktan sonra da kendisinde kan görülmezse sırf doğumdan ötürü gusletmesi farz olur.
Hanbeliler dediler ki: Kansız gerçekleşen doğumdan ötürü gusül yapmak farz değildir.
5. Guslü gerekli kılan hallerin beşincisi, şehid olmamak kaydıyla müslüman kişinin ölümüdür. Çünkü şehidi
yıkamak farz değildir. Cenaze bahsinde şehidin ne demek olduğu ve ne gibi hükümlere tâbi olduğu anlatılacaktır.
Hanefiler dediler ki: Ölen müslümanın yıkanması baliğ olması şartına bağlıdır. Hanefîlerce “bağî”, kendi arzusu
uyarınca sosyal düzeni yıkmak için âdil devlet başkanına karşı isyan eden ve İslâm cemâatinden ayrılan kişidir.
Kendi kuvvetlerine dayanarak zorbahk yapanlar, adalet ehliyle vuruşanlar Hanefîler nazarında “bağî” sayılırlar.
Ama bunun yanında, meselâ bir hırsız şebekesi bir köye musallat olup orada zorbahk yaparlarsa bu anlamda
“bağî” sayılmazlar. Böylelerinden ölenlerin cenazeleri yıkanır.
6. Guslü gerekli kılan hallerin altıncısı, bir kâfirin cünüb iken müslüman olmasıdır. Ama cünüb değilken
müslüman olması hâlinde gusül yapması sadece mendub olur.

Hanbeliler dediler ki: Bir kâfir cünüb olsun olmasın müslüman olduğunda gusletmesi vâcib olur.69Guslün
Şartları

Guslün şartları üç kısma ayrılır:

Yalnız vücûbunun şartlan: Kendisine abdest almak vâcib olan kişiye cünüblükten ötürü gusletmek de vâcib olur.
Yalnız sıhhatinin şartlan: Abdest alması sahîh olan kişinin guslü de sahîh olur.
Hanbeliler dediler ki: îhtilâm olan kişi, uyandıktan sonra üzerindeki ıslaklığın menî olup olmadığı hususunda
şüpheye düşerse bakılır: Eğer uyumadan önce güzele bakma veya düşünme gibi lezzet sebebi şeylerden biri
vukûbulmuş ise üzerindeki ıslaklığın menî olmadığına karar vererek gusletmez. Eğer uyumadan önce bir güzele
bakma veya onu düşünme gibi lezzet verici sebeblerden biri vukûbulmuş ise gusül yapması farz olur.
Hem vücûbunun hem de sıhhatinin şartları: Bütün bu şartlar, abdestin şartları bahsinde anlatılmıştır. İsteyenler
oraya müracaat edebilirler.

Bunun yanında guslün bazı şartları, abdestinkinden ayrılmaktadır. Meselâ “İslâm’ın
şartı gibi. Ehl-i kitaptan olan kadının gusletmesinde bu şart aranmaz. Diyelim ki müslüman bir erkek, kitap ehli
olan bir kadınla evlenir de bu kadının hayız ve nifas hâli sona erdikten sonra gusletmesi hâlinde kocası kendisiyle
cinsel ilişki kurabilir. Aksi takdirde kuramaz.

Hanefiler dediler ki: Hayzın en çok müddeti on gündür. Nifasın en çok müddeti ise kırk gündür. Hayız kanı on
günün bitiminden, nifas kanı da kırk günün bitiminden sonra kesilecek olursa kadın yıkanmamış olsa da,
müslüman olsun, kitap ehli olan bir gayr-ı müslim olsun, kocası kendisiyle cinsel ilişki kurabilir. Ama kan, bu
müddetlerin bitiminden önce kesilecek olursa, meselâ hayız kanı yedi günün bitiminden sonra veya nifas kanı
otuz günün bitiminden sonra veya daha kısa sürede kesilecek olursa gusül yapmadan kocası kendisiyle temasta
bulunamaz. Veya kanın kesilmesini müteakip tam bir namaz vakti geçinceye kadar kocasıyla cinsel ilişki
kuramaz. Diyelim ki öğle vaktinin girişinden sonra kan kesildi. Öğle vakti çıkmayıncaya ve öğle namazı da
kendisinin zimmetine girinceye kadar kocası kendisine yanaşamaz. Eğer kan, öğle vaktinin sonlarına doğru
kesilir, geriye de gusül yapıp iftitah tekbiri getirmeye yetecek kadar zaman kalırsa kocası kendisine yanaşabilir.
Bunları yapmaya yetecek kadar zaman yoksa kocası yanaşamaz. Ancak gusleder veya ikindi vaktinin tamamı
geçtikten sonra kan görmezse, kocası kendisiyle cinsel ilişki kurabilir. Kadının müslüman veya kitap ehli olması
arasında bir fark yoktur.
Her ne kadar müslüman değilse de, gusletmek bu kadın için meşrudur. Bazı mezhepler guslün, abdestin
şartlarından değişik bazı şartları olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ki bunları aşağıda ele alacağız.
Hanbeliler dediler ki: Abdestte olduğu gibi gusülden önce istincâ veya isticmar yapmak şart değildir. Şafiiler
dediler ki: Abdestte olduğu gibi gusülde de sıhhat şartı olarak mümeyyizlik aranmaz. Kadının kanı kesilip gusül
yapmasından sonra kocasının kendisiyle cinsel ilişki kurması helâl olur.70Guslün Farzları

69 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 137-142.
70 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 142-143.

Bu farzları önce her mezhebe göre toplu olarak ele alacak, sonra da üzerinde ittifak edilenlerle ihtilâf edilenlere
ayrı ayrı dikkat çekeceğiz. Çünkü bu farzlar böylece daha kolay anlaşılır ve daha rahatlıkla da zihinde
tutulabilirler.

Hanefîler: Bunlar, guslün farzlarının üç tane olduğunu söylediler:

1. Mazmaza,
2. İstinşak,
3. Tüm vücûdu suyla yıkamak.
Özet olarak sayılan bu farzların her birine özgü hükümleri mevcûd olup bunları birer birer gözden geçirelim:
1. Mazmaza: Temizleyici suyu ağza vermekten ibarettir. Ağıza alman su ağız içinde çalkalanmasa veya
tekrar dışarı atılmasa da, yutulsa da farz yerini bulmuş olur. Ancak suyun, ağzın her tarafına isabet etmesi şarttır.
Gusül yapacak olan kişinin dişlerinin arasında boşluk varsa ve bu boşlukta yemek artığı da kalmış olsa bile,
yapılan gusül geçerli olur. Ama ihtiyat bakımından en uygun olan davranış, dişler arasında ve diş etleri üstünde
bulunan kirlerle yemek artıklarını çıkarıp temizlemektir.
2. İstinşak: Abdestte anlatılan şekliyle burun içine su vermektir. Burun içinde kurumuş sümük veya kir
varsa bunlar temizlenip giderilmediği takdirde yapılan gusül sahîh olmaz. Bu hüküm, müslümanlan sürekli
temizliğe sevkeden bir etkendir. Burundaki bu pislikleri çıkarıp temizlemenin ve altlarını yıkamanın vâcib olması
şeriat koyucunun, bedene fayda veren iç ve dış temizliğe ne kadar özen gösterdiğine ilişkin mükemmel bir
delildir.
3. Cünüblük nedeniyle yapılan gusülde tüm vücûdu suyla yıkamak, üzerinde ittifak edilen bir farzdır.
Vücûdun çok küçük bir parçasına su isabet etmeyecek olursa gusül geçersiz olur. Gusül yapmak isteyen kişi,
vücûdunun üzerinde bulunup da suyun cilde ulaşmasına engel olan şeyleri gidermelidir. Meselâ tırnaklarının
arasında suyun deriye ulaşmasını engelleyen pislikler olursa bu şahıs, ister köylü ister kentli olsun guslü geçersiz
olur. Ama tırnaklar arasında toprak, çamur ve benzeri kirler bulunursa kişi bundan muaf tutulur. Guslü de sahîh
olur. Ama bazı mesleklerde çalışan işçilerin tırnakları arasında bulunan kirlerin guslü etkileyip etkilemeyeceği
hususunda eserlerde görüş ayrılıkları mevcûdtur. Meselâ devamlı olarak hamur yoğuran ekmekçinin tırnakları
arasında hamur bulunmasıyla boyacının tırnakları arasında yapışık ve cirmi olan boya parçalarının bulunması
bunlara örnek olarak gösterilebilir. Ki bunları temizleyip gidermek çok güçtür.
Bazı fıkıhçılar bu durumdaki kimselerin tırnak aralarında kalan şeylerin guslü geçersiz kılacağını
söylemektedirler. Bazıları da zaruret dolayısıyla bu kimselerin gusüllerinin sahîh olacağını söylemektedirler.
Çünkü şeriat, zaruret durumlarını genel hükümlerden her zaman istisna etmiştir. Bu gibi kimseler de güçlük ve
zaruret içinde olduklarından ötürü zorlanmamalıdırlar. Fıtrata uygun olan İslâm dinine yaraşan da budur.
Gusül yaparken kadının, saç örgülerini çözmesi gerekmez. Ancak suyu, saç diplerine kadar ulaştırması gerekir.
Şakakları üzerine inen zülfünü yıkamaya gerek yoktur. Saçları örülü değilse ve su dibine kadar ulaşmıyorsa bu
durumda suyu saçlarının arasına girdirmesi gerekir. Kadın, başına cismi olan ve biraz da katı durumda bulunan
bir esansı sürecek olursa ve bu esans, gusül esnasında suyun saç diplerine kadar ulaşmasına engel olursa bunu
giderip temizlemesi gerekir. Ki su, saç dibine ulaşsın. Kadın, dar yüzükler, bilezik ve küpeler takınmışsa, suyun
alt tarafına ulaşması için bunları oynatması vâcibtir. Eğer suyu alt taraflarına ulaştırmıyorsa bu durumda
çıkarılmaları gerekir. Kulak delik olup içinde küpe yoksa gusül esnasında bu deliğe suyu girdirmek gerekli olur.
Su bu deliğe kendiliğinden girerse ne ala. Aksi takdirde her ne ile mümkün olacaksa suyu onunla girdirmek
gerekli olur. Kadının gusül esnasında parmağını vaginasına girdirmesine gerek yoktur. Ama erkeğin, gusül
esnasında suyu sakal tüylerinin arasına ve diplerine ulaştırması vâcibtir. Tüyleri örülü olsa da olmasa da hüküm
aynıdır. Gusül esnasında göbek ve benzeri çukur yerlere de suyu ulaştırmak vâcibtir. Parmağı göbek çukuruna
koyup hareketlendirmek gerekir. Sünnet olmamış kişinin, suyu penisinin baş tarafındaki kılıfının altına
ulaştırması vâcib olmayıp sadece müstehabtır.
Mâlikîler: Guslün farzlarının beş tane olduğunu söylemişlerdir:
1. Niyet: Abdestte anlatılan hükümleriyle birlikte niyet, gusülde de farzdır. Gusle başladıktan sonra örfe
göre aradan çok kısa bir zaman geçince de niyet edilirse, gecikmiş olunmasına rağmen sahîh olur. Gusülde niyetin
zamanı, vücûdun ilk yıkanmaya başlanması zamanıdır. Abdestin farzları bölümünde de anlatıldığı gibi niyet,
Hanefilere göre müekked bir sünnettir. Hanbelîlerse niyetin, gusül için bir sıhhat şartı olduğunu ileri sürmüşlerdir.
Niyetsiz olarak yapılan gusül sahîh olmaz. Bununla beraber niyet, guslün asıl rüknü değildir.
Şâfiîlerse niyetin farz olduğu hususunda Mâlikîlerle sözbirliği etmişlerdir. Ancak Şâfiîler niyeti, vücûdun ilk
organının yıkanmaya başlanmasından sonraya ertelemek caiz değildir demişlerdir.
2. Vücûdun tümünü suyla kaplamak: Ağız, burun, kulak deliği ve gözler vücûdun yıkanması gereken
yerlerinden sayılmamıştır. Bunlara göre vücûdun dış kısmının tümünü yıkamak farzdır. İçi olan organların içini
yıkamak farz değildir. Mazmaza ve istinşak gibi ağız ve burunun içini yıkamak farz değildir. Sadece sünnettir.
Ama bunun yanında vücudda kırışıklıklar varsa aralarına su girsin diye bunları hareketlendirmek gerekir.
3. Muvalât: Buna çabuk davranmak da diyebiliriz. Gusül yapan kişinin hatırında kalması ve yapmaya da
gücünün yetmesi halinde bir organındaki su kurumadan öbürünü yıkamaya geçmesidir. Ki bu husus, abdest
bahsinde de anlatılmıştır.
4. Vücûdun tümünü suyla ovmak: Suyu vücûda dökme esnasında ovmak şart değildir. Su vücûda dökülüp
yere damladıktan sonra da bu ovma yapılabilir. Yeterki vücûda dökülen su kurumamış olsun. Ovmanın özellikle
elle yapılması da şart değildir. Vücûdunun bir kısmını kolu ile veya ayaklarından birini diğerinin üstüne koyarak
da ovarsa yeterli olur. Mendil, havlu ve benzeri şeylerle ovmak da mûtemed olan görüşe göre yeterlidir. Meselâ
havlunun bir ucunu sağ eline, diğer ucunu sol eline alır ve böylece sırtını ve vücudunun diğer taraflarını ovarsa,
eliyle ovmaya gücü yetse bile yine de yeterli olur. Yeterki vücuddaki su, daha önce kurumuş olmasın. Mûtemed
olan görüş budur. Yine bunun gibi eline bir kese alıp vücûdunu böylece ovarsa tartışmasız olarak guslü sahih
olur. Zîrâ bu, elle ovmadır. Kendi eliyle veya bir bez parçasıyla vücûdunun tümünü veya bir kısmını ovmaktan
âciz olan bir kişiden ovma yükümlülüğü düşer. Böyle birinin, vücûdunu başkasına ovdurması gerekmez.
5. Saçları hilâllemek: Sık olan sakal tüylerini hilâlleme hakkında ihtilâf vardır. Bazıları bunun farz
olduğunu, bazilarıysa mendub olduğunu ileri sürmüşlerdir. Vücuddaki tüy ve saçlara gelince, bunları sık olsun
seyrek olsun hilâllemek ittifakla farzdır. Kadında olsun, erkekte olsun kaş, kirpik, koltuk altı ve kasık tüyleri de
hilâllenmesi farz olan tüylerdendir. Saçlar örülü olursa bunlar ya iple, veya ipsiz olarak örülmüştür. Eğer iple
örülmüşse ve bu iplerin sayısı üç telden fazlaysa veya üç telse gusül esnasında bu örgünün çözülmesi gerekir.
Ama bu ipler üç telden az ise ve sık olarak da örülmemiş-se çözülmeleri vâcib olmaz. Ama sık olarak örülmüşse
ve su da saçların dibindeki deriye ulaşmıyorsa, ipli olsun ipsiz olsun, örgünün çözülmesi vâcib olur.
Özetleyecek olursak deriz ki: Örgü üç veya daha fazla sayıda iple örülmüş ise tartışmasız olarak gusül esnasında
çözülmesi gerekli olur. Çünkü böyle bir örgü, suyun deriye ulaşmasına engel olur. Örgü sık olduktan sonra ipli
olsun ipsiz olsun, yine çözülmesi gerekir. Ama gevşek örülmüşse çözülmesi gerekmez. Yalnız süslenen gelinin
durumu istisna edilmiştir. Onun örülen saçları, başına sürülen kokularla parfümler ve diğer süs malzemeleri telef
olmasın diye gusül esnasında başını yıkamayıp sadece vücudunu yıkamakla yetinir. Bu süslere zarar vermeyecek
şekilde başını mesheder. Eğer vücudunun her tarafına güzel kokular ve parfümler sürünmüş ise ve yıkandığı
takdirde bunların telef olmasından korkuyorsa ve gusletmesi de gerekiyorsa bu vecibe kendisinden sakıt olur. Ve
teyemmüm eder. Dar ve geniş yüzüğün hükmü abdest bahsinde anlatılmıştı. Burada da aynı hükümler geçerlidir.
Yüzük eğer darsa, fakat kullanılması mubah olan bir yüzükse ve su da altına geçmiyorsa sadece yüzüğü
yıkamakla yetinilir. Çıkarmak gerekli değildir.

Şafiiler dediler ki:

Guslün farzları iki tanedir: Niyet ve bedenin tümünü suyla kaplamak (yıkamak).
1. Niyet: Gusle başlarken vücûdun ilk yıkanılacak yeri yıkamaya girişildiğinde niyet edilmelidir. Bedeninin
ilk organını yıkamaya başlamadan daha önce niyet edecek olan kişinin guslü bâtıl olur. Nitekim bu husus, abdest
bahsinde de anlatılmıştı.
2. Bedenin tümünü suyla kaplamak: Bedenin üzerindeki kıllar sık olsun seyrek olsun, bu farzın kapsamına
girer. İç ve dışlarını yıkamak farzdır. Farz olan, suyun kılların arasına girmesidir. Sık oldukları takdirde dipteki
deriye suyun ulaşması farz değildir, içine suyun sızmasına engel olan örgüleri çözmek de farzdır. Örgünün
kadında veya erkekte olması aynı hükme tâbidir. Ama kendi tabiatı gereği özürsüz olduğu halde giriftleşen
saçların arasına su girmiyorsa bu durumdaki bir kişi muaf tutulur. Su ne kadar saç aralarına girebiliyorsa o
kadarıyla yetinilir. Suyun, bedenin her tarafına nüfuz etmesi farzdır. Bedenin çok az bir kısmı kuru kalırsa gusül
geçersiz olur. Göbek çukuru ve yaraların bıraktığı çukurumsu yerlere kadar suyu ulaştırmak da gerekli değildir.
Bedendeki çukur yerlere tulumba ve boru gibi şeylerle suyu ulaştırma zorunluluğu yoktur. Gaye, hiçbir
zorlanmaya katlanmadan suyu bu gibi çukur yerlere ulaştırmaktır. Hamur, mum ve göz çapağı gibi suyun deriye
ulaşmasını engelleyen şeylerin ortadan kaldırılıp giderilmesi gerekir. Yerinden çıkarmadıkça altına su geçmeyen
dar yüzüğü çıkarmak da gereklidir. Kadının, kulağındaki küpeyi de oynatması gerekir. Kulağı delik ve fakat
içinde küpe olmayan kadının, suyu bu deliğin içine girdirmesi gereklidir.

Çünkü Şâfiîlere göre farz olan, bedenin
dış kısmını yıkamaktır. Kulak deliği ise bedenin dış kısmından olmayıp içinden sayılmaktadır. Kulak deliğinin
sadece görünen kısmını yıkamak gerekir.

Ama iç tarafını yıkamak gerekli değildir. Sünnetsiz kişinin penisinin
başındaki kılıfının altına da suyu ulaştırmak gerekir. Eğer kesilmeden altına suyu ulaştırmak mümkün olmuyorsa
kesilmesi vâcib olur. Eğer kesilmesi sakıncalıysa bu kişinin durumu, abdest için su bulamayan, teyemmüm için
de toprak bulamayan kişinin durumuna benzemektedir. BöyleSine, iki temizleyiciyi yitiren kişi derler. Sünnetsiz
olarak ölen kişi, üzerine namaz kılmadan defnedilir. Mûtemed olan görüş budur. Bazıları derler ki: Böyle birini
bir kişi teyemmüm ettirir. Ve namazını kılar. Böylece sünnet olmanın Şâfiîlere göre vâcib olduğu anlaşılmış
olmaktadır. Ki bu da, çağımızda bir sağlık gereğidir. Sünnet olmayan, câhil ve de murdardır.

Hanbeliler dediler ki:

Guslün bir tek farzı vardır. O da bedenin tümünü su ile kaplamaktır. Ağız ve burun da
bedenin (yıkanması gereken) kısımlarındandır. Abdestte olduğu gibi gusülde de bunların içini yıkamak farzdır.
Bedenin üzerindeki tüylerin, içlerine su girecek şekilde iç ve dışlarını yıkamak da gereklidir. Sık oldukları
takdîrde suyun, dipteki deriye ulaşması zorunlu değildir. Gusül yapacak olan erkeğin, örgülerini çözmesi gerekir.
Kadınlarsa zorluk ve sıkıntıya neden olduğundan ötürü cünüplükten temizlenmek maksadıyla gusül yaptıklarında
örgülerini çözmek zorunda değildirler. Diplerine su gitsin diye bu örgüierinj oynatıp hareket ettirmeleri gerekir.
Örgülerini çözmeleri ise vâcİb olmayıp menduptur. Tabiî bu, cünüblükten ötürü yapılan gusüller için söz
konusudur. Hayız kanının kesilmesinden ötürü yapılan gusüllerde örgülerini çözmeleri vâcibtir. Çünkü bu, sık
sık tekerrür eden bir hal değildir. Dolayısıyla bunda sıkıntı ve zorluk sözkonusu değildir. Sünnetsizin penisinin
başındaki kılıfın içi de bedenin dışından sayılıp yıkanılması vâcibtir. Ama altına su geçmiyorsa kesilmesi vâcibtir.
Kesilmesi de sakmeahysa yıkanılması vâcib olmaktan çıkar.
Yüzük ve benzeri takıların altına suyu ulaştırmak vâcibtir.
Guslün başlangıcında “besmele” çekmek de farzdır.

Ancak bunun farz olması için iki şart gereklidir:

a. Gusül
yapacak kişi, “besmele” çekmesini bilmelidir.
b. Guslün evvelinde “besmele” çekmeyi hatırlamaladır.
Şu halde “besmele” çekmesini bilmeyen çekmez. Guslün evvelinde unutan da çekmez. Dolayısıyla farz da
düşmüş olur. “Besmele”yle ilgili hükümde diğer İmamlar Hanbelilere katılmamışlardır.71
Guslün İttifaklı Ve İhtilaflı Farzlarının Özeti
Bedenin tümünün suyla kaplanmasının farz olduğu hususunda dört İmam ittifak etmişlerdir. Ancak ağız ve
burnun içinin yıkanması hususunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Hanefîlerle Hanbelîler bu ikisinin, bedenin dış
kısmından olduklarını ve dolayısıyla mazmazayla istinşakm farz olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ayrıca Hanbelîlerin
ağız ve burnun içinin yıkanmasının abdestte de farz olduğu görüşünde oldukları da bilinmektedir. Ancak
Hanefîler bu görüşlerinde onlara muvafakat etmemişlerdir. Şâfiîlerle Mâlikîler sadece bedenin tümünün
yıkanmasının farz olduğunu; mazmazayla istinşakm ne gusüîde ne de abdestte farz olmadığım söylemişlerdir.
Ameliyat çukuru ve diğer yaraların bırakmış olduğu çukurumsu izler gibi vücûdun su ulaştırılabilecek her tarafına
suyun ulaştırılmasının zorunlu olduğu hususunda dört İmam ittifak etmişlerdir. Aynı şekilde vücûddaki deliklere
enjektör ve boru gibi şeylerle su ulaştırmanın zorunlu olmadığı hususunda da ittifak etmişlerdir. Sözgelimi,
adamın biri kurşunla yaralanacak olursa bu yara iyileştikten sonra yeri delik olarak kalsa, gusül esnasında
herhangi bir zorluğa katlanmaksızın bu deliğe mümkün mertebe su ulaştırmaya çalışmalıdır. Dört mezhebin
İmamları bu hususta görüş birliği etmişlerdir. Ancak Şâfiîler, küpe takılan kulak deliğini bedenin dışından değil
de içinden saymışlardır. Mümkün olsa bile suyu buraya girdirmeye gerek yoktur. Hamur, mum ve göz çapağı
gibi suyun deriye ulaşmasına engel olan şeyleri gidermenin gerekliliği hususunda da ittifak etmişlerdir. Ancak
Haneliler, zorluk ve sıkıntıları bertaraf etmek gayesiyle, parmak uçlarına ve tırnak altlarına yapışık olan şeyleri
gidermeleri güç olduğu takdirde, ekmekçi ve boyacı gibi sanatkârlara muafiyet tanımışlardır. Ama diğer
mezhebler, bu gibi şeylerin illâ da giderilmesi gerektiği düşüncesindedirler.
Altındaki deriye suyun ulaşabileceği kadar seyrek olan saçları hilâllc-menin vâcib olduğu hususunda görüş birliği
mevcuttur. Saçların sık olması hâlinde ise Mâlikîler, suyun alttaki deriye ulaşıncaya kadar saçların
hilâllenmesinin vâcib olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Diğer üç mezhebin İmamları ise vâcib olan, suyun saç aralarına
girmesini sağlamaktır, demişlerdir.

Bu durumda gusül yapan kişi, saçların dış kısmını yıkayacak ve aralarına su
girsin diye de saçlarını hareketlendirecektir. Suyun sık saç dibindeki deriye ulaşması vâcib değildir.
71 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 143-148.
Örgülü saçlara gelince, İmamların hepsi de bu hususta görüş ayrılrğına düşmüşlerdir. Hanefîler, “gusül esnasında
bu örgülerin çözülmesi değil de, suyun saç diplerine ulaştırılması vâcibtir” demişlerdir. Örülmemiş saçları,
aralarına su girsin diye hareketlendirmek vâcibtir. Kadının başında, suyun saç diplerine ulaşmasını engelleyen
koku ve parfümler varsa bunlar ruhsata tâbi olmayıp, bu kadın gelinlik hâlinde olsa bile saçmdakileri temizleyip
gidermesi vâcibtir. Hanefîler, Şâfiîler ve Hanbelîler bu hususta görüş birliği etmişlerdir. Mâlikîlerse bunlara
muhalefet ederek; gelin olan bir kadının başındaki süsleri ve kokulan gusül esnasında yıkamayıp olduğu gibi
bırakmasına ruhsat vermişlerdir. Ki bu güzel bir ruhsattır. Şafiiler dediler ki: Örgülerin içine su geçmesi için
çözülmesi gerekiyorsa çözmek vâcib olur. Gerekmiyorsa vâcib olmaz. Hanbelîler, erkeklerin gusül için örgülerini
mutlaka açmaları gerekir demişlerdir. Kadınlarsa cünüblükten ötürü yaptıkları gusüllerde değil de hayız ve
nifastan çıkarken yaptıkları gusüllerde örgülerim çözmek mecburiyetindedirler.

Çünkü cünüblükten ötürü yapılan
her gusül için örgüleri çözmek çok zok bir iştir.
Mâlikîler tek başlarına kalarak guslün farzlarının beş tane olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bilindiği gibi gusülde
niyet, Şâfiîlerce farz olarak kabul edilmiştir. Bu hususta Şâfiîlerle Mâlikîler söz birliği etmişlerdir. Hanbelîlere
gelince bunlar, abdestte de olduğu gibi niyetin, farz değil de şart olduğunu ileri sürmüşlerdir. Hanefîlerse gusüîde
niyetin sünnet olduğunu söylemişlerdir. Malikîlerin niyet dışında söylemiş oldukları gusül farzları, diğer mezheb
İmamlarına göre sünnettir.

Guslün Sünnet, Mendub Ve Mekruhları

Abdest bahsinde her mezhebe göre sünnet, mendub ve mekruhun tanımlarını ayrı ayrı yapmıştık.
Dileyenler o kısma bakabilirler. Burada guslün sünnet ve mendublarını detaylı bir şekilde anlatacağız.
Mekruhlarına gelince bu da, sünnetlerinden birini terk etmekten ibarettir.

Bunları aşağıdaki satırlarda her
mezhebe göre genişçe anlatmaya çalışacağız.

Hanbelîler: Bunlara göre guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Gusülden önce abdest almak. Bilindiği gibi bunlara göre mazmaza ve istinşak farzdır.
2. Vücûdun üzerindeki pislikleri gidermek.
3. Her organın yıkayışını üçlemek.
4. Sağ tarafı sol taraftan önce yıkamak.
5. Muvâlât (çabuk davranmak): Yıkanan bir organın suyu kurumadan diğerini yıkamaya başlamak.
6. Yıkanan yerleri ovmak.
7. Ayakları, gusül yapılan yerden başka tarafta yeniden yıkamak. Meselâ bir leğende gusül yapılıyorsa ve ayaklar
da su altında kalmışsa, gusül tamamlandıktan sonra leğen dışında ayaklar yeniden yıkanmalıdır.
8. Guslün başlangıcında, kişi eğer biliyorsa ve de hatırında ise “besmele” çekmesi farzdır.

Ama bilmeyen veya
bilip de guslün başlangıcında söylemeyi hatırlamayan kimseden bu farz düşer.

Bu nedenle Hanbelîler bunu ne
guslün, ne de abdestin farzları bölümünde anlatmadılar.
Hanbelîlere göre sünnetle mendub arasında bir fark yoktur. Abdest bahsinde de anlatıldığı gibi bu hususta
Şâfiîlerle hemfikirdirler.
Hanefîler: Guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Gusle başlarken kalben niyet edip dille de; “Cünüblükten temizlenmek için gusletmeye niyet ettim”
denmelidir.
2. Başlarken “besmele” çekilmelidir.
3. Eller, bileklere kadar yıkanmalıdır.
4. Üzerinde pislik olmasa bile tenasül organı yıkanmalıdır.
5. Gusle başlamadan önce vücût üzerindeki pislikler yıkanmalıdır.
6. Gusle başlamadan önce tıpkı namaz abdesti gibi abdest alınmalıdır. Ancak leğen gibi içinde su biriken
çukurumsu bir yerde yıkamlıyorsa, ayaklan yıkama işi gusülden sonraya ertelenmelidir. Ama yüksekçe bir
taşın üzerinde durulmuşsa veya takunya gibi su seviyesinin üstündeki bir şey giyilmişse ayaklar, o anda
yıkanmalı ve sonraya bırakılmamalıdır. Çünkü birinci durumda, yani çukurumsu yerde yıkanılırken bedenin

üstünden dökülen sular, ayakların üzerine gelip yığılmakta, muhtemelen bu suyun içinde bazı pislikler de
bulunmaktadır. Bu sebebten ötürü böylesi yerde gusledilirken ayakların sonraya bırakılarak ayrı bir yerde
yıkanması sünnet olmuştur.
7. Bedenden önce başı üç defa yıkamalıdır. Birinci yıkayış farz, ikinci ve üçüncü yıkayışlarsa sünnettir.
8. Yıkanan yerler ovulmalıdır.
9. Sağ taraf, sol taraftan önce yıkanmalıdır.
10. Yıkanan her yer üç defa yıkanmalıdır.
11. Bu sıralamaya riâyet edilmelidir.
12. Abdestte sünnet olan her şey, gusülde de sünnettir.
13. Abdestte mendub olan her şey, gusülde de menduptur. Ancak abdestte okunan dualar bundan istisna
edilmiştir. Gusül yapmakta olan kişi, muhtemelen pisliğe bulaşık suyun içinde durmakta olduğundan bu
duaları okumamalıdır.
Şâfiîler: Bunlar da guslün sünnetlerini şu şekilde sıralamışlardır:
1. Gusle niyetle beraber “besmele” çekilmelidir.
2. Abdestte olduğu gibi eller, bileklere kadar yıkanmalıdır.
3. Gusülden önce tam bir abdest alınmalıdır. Mazmaza ve istinşak da sünnettir. Gusülden önce abdest alınır da
gusle başlanırken abdest bozulursa, yeniden abdest alınmasına gerek kalmaz. Çünkü sünnet, yerine
getirilmiştir. Bazı Şâfiîler demişlerdir ki: Gusle başlamadan abdest bozulursa yeniden abdest alınması
gerekir.
4. Her yıkayışta bedenin, el ulaşabilen yerleri ovulmalıdır.
5. Muvâlât: Bir organın suyu kurumadan diğerinin yıkanmasına geçilmelidir.
6. Önce baş yıkanmalıdır.
7. Yıkamaya sağ taraftan başlanmalıdır.
8. Suyun deriye ulaşmasına engel olmayan şeyler vücûddan giderilmelidir. Engel olan şeyler varsa onların
giderilmeleri zâten vâcibtir.
9. Gizli yerlerde gusül yapılsa bile avret yerleri kapatılmalıdır.
10. Yıkanan her yer üçer defa yıkanmalıdır.
11. Saçlar ve parmaklar hilâllenmelidir.
12. Gusülden önce koltuk altı ve kasık kılları ile tırnaklar kesilme-meli.
13. Yine gusülden önce abdest duaları okunmamalı.
14. Mazeret olmadıkça başkasının yardımı istenilmemelidir.
15. Gusül suyu sıçrantısmm isabet etmeyeceği bir yerde bulunulmalıdır.
16. Gusül yaparken kıbleye yönelinmelidir.
17. Organlar üzerinde kalan su damlacıkları silkelenmemelidir.
18. Gerek görülmedikçe gusül esnasında konuşulmamalıdır.
19. İhramda olmayan, oruçlu olmayan ve kocasının ölümü nedeniyle zinetten men olunmayan kadın gusül
esnasında, bulabilirse üzerine misk veya ıtır sürülmüş bir pamuk parçasını tenasül organına koymalıdır.
20. Alt kısımlardan önce üst kısımlar yıkanılmalıdır. Ancak erkekler abdestten önce penislerini yıkamalıdırlar.
Ki abdestten sonra elleri penislerine değip de abdestleri bozulmasın. Tenasül organı yıkanırken, hades hâlinin
bunların üzerinden kaldırılmasına niyet edilmelidir.
Daha önce de anlatıldığı gibi Şâfiîlere göre sünnetle mendup aynı şeylerdir.
Malikiler: Bunlar guslün sünnetlerini dört tane olarak belirlemişlerdir:
1. Abdestteki gibi gusülde de eller bileklere kadar yıkanmalıdır.
2. Mazmaza ve istinşak yapılmalıdır.
3. İstinsar: Burundaki su dışarı atılmalıdır.
4. Kulak delikleri meshedilmelidir.
Bunlara göre guslün mendupları ise on tanedir:
1. Gusle başlarken “besmele” çekilmelidir.
2. Tenasül organında veya vücûdun diğer yerlerinde suyun deriye ulaşmasına engel olmayan kirler ve pislikler
giderilmelidir. Suyun deriye ulaşmasına engel olan kirlerle pislikleri gidermekse vâcibtir.
3. Temiz bir yerde gusledilmelidir.
4. Bundan sonra da abdest organları üçer kez yıkanmalıdır.
5. Bedenin üst tarafları, alt taraflarından önce yıkanmalıdır. Ancak tenasül organı bu hükmün dışında olup
öncelikle onun yıkanması müstehabtır. Abdestten önce penisin yıkanması şu sebeble gerekiyor ki: Abdestten
sonra penise el değip de abdest bozulmasın. Kadınların elleri kendi tenasül organlarına değerse, her ne kadar
abdestleri bozulmazsa da bu hususta onlar da erkeklere tâbi olup tenasül organlarını önceden yıkamaları
müstehab olmuştur.
6. Baş her defasında, su tamamını kaplayacak şekilde üç kez yıkanmalıdır.
7. Bedenin sağ tarafı, sol tarafından önce yıkanmalıdır.
8. Su, organları yıkamaya vetecek kadar az dökülmelidir.
9. Gusül niyeti, gusül tamamlanıncaya kadar kalbte tutulmalıdır.
10. Allah’ı zikir dışında veya gereksiz yere konuşmamalıdır. 73
Guslün Sünnet Ve Mendub Olduğu Yerler
Guslü gerekli kılan haller bölümünde, guslü îcâb ettiren ve onu yapılması kaçınılmaz bir farz hâline getiren
etkenleri anlatmıştık. Bu bölümde de gusül yapmayı sünnet veya mendub kılan durumları mezheblere göre ayrı
ayrı ele alacağız.
Malikiler dediler ki: Sünnet olan gusüller üç tanedir:
1. Cuma namazı kılacak kişinin cuma güslü. Bu gusül her ne kadar zorunlu değilse de, cuma günü şafak
attıktan sonra ve camiye gidilmeden hemen önce yapılırsa sahîh olur. Eğer şafaktan önce yapıhlırsa veya camiye
gitmezden çok önce yapılırsa sahîh olmaz. Sünnet yerini bulmuş olmaz. Sünnetin yerine gelmesi için guslü
yenilemek gerekir.
2. İki bayram için yapılan gusül. Meşhur olan görüşe göre bu gusül mendup ise de râcih (tercih edilen)olan
görüşe göre sünnettir. Vakti, gecenin altı diliminin sonuncusunda başlar. Bayram gününün şafağından sonra
olmasıysa mendubtur. Bayram namazgahına gitmeden hemen önce yapılması şart değildir. Çünkü bu gusül,
namaz için değil bayram içindir. Namaz kılmayanın bile bu guslü yapması şer’an istenmiştir.
3. Hayız ve nifaslı da olsa ihrama giren kadının gusletmesi. Mâlikîlere göre mendub gusüller ise sekiz
tanedir:
1. Ölü yıkayanın gusletmesi.
2. Mekke’ye girenken tavaf edecek olanın gusletmesi. Hayız ve nifaslı kadının bu guslü yapması mendub değildir.
3. Arafat’ta vakfe için gusletmek. Bu guslü hayız ve nifaslı kadınların yapmaları müstehabtır.
4. Medîne-i Münevvere’ye (orada bulunan Efendimize salât-ü selâm olsun) girerken gusletmek.
5. İhtida eden bir “gayr-ı müslim”in, ayrıca guslü gerekli kılan bir durum kendisinde meydana gelmemişse
gusletmesi.
6. Namaz kılmakla emrolunan küçük kız, baliğ biri tarafından cinsel ilişkiye sokulmuşsa gusletmesi.
7. Namaz kılmakla emrolunan küçük oğlan çocuğu, cinsel ilişkiye müsait birisiyle cinsel ilişkiye girmişse
gusletmesi.
8. İstihâze kanı kesilen bir kadının gusletmesi.
Hanefîler: Bunlara göre sünnet olan gusüller dört tanedir:
1. Cuma namazını kılmak isteyen birisinin cuma guslü. Bu gusül, cuma günü için değil, cuma namazı içindir.
Sözgelimi cuma günü fecirden sonra gusleder, sonra da abdesti bozulur, abdest alır ve camiye giderse sünnet
yerini bulmuş olmaz.
2. İki bayram namazı için yapılan gusül. Bu gusüller de cuma guslü gibi bayram günü için değil bayram namazı
içindir.
73 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 149-152.
3. Hacc veya umre için ihrama girerken yapılan gusül.
4. Arafat’taki vakfe için yapılan gusül.
Mendub olan gusüllere gelince bunları da şöylece sıralayabiliriz:
1. Delilikten, baygınlıktan veya sarhoşluktan ayılanların gusletmesi. Tabiî bu gibi kimseler ayıldıklarında
vücûdlarında veya iç çamaşırlarında bir ıslaklık görmezlerse gusletmeleri mendub olur. Ama herhangi bir
ıslaklık görür ve bunun menî olduğuna kesin kanâat getirirlerse veya bunun menî veya mezî olduğunda
şüpheye düşerlerse gusletmeleri vâcib olur. Ama gördükleri bu ıslaklığın mezî veya vedî olduğu hususunda
şüpheye düşerlerse gusletmeleri vâcib olmaz. Tıpkı uykudan uyanan kimsenin vücûdunda veya iç çamaşırında
ıslaklık görmesi gibi…
2. Hacamat (kupa) vurdurduktan sonra gusletmek.
3. Berâet gecesinde gusletmek. Arefe gecesinde, Kadir Gecesi’nde, Müzdelife’de Kurban Bayrami’nın birinci
gününün sabahında, Kurban Bay-rami’nm birinci günü şeytan taşlamak için Mina’ya girildiğinde, tavaf-ı
ziyaret için Mekke’ye girildiğinde gusletmek mendub olur.
4. Güneş tutulması, ay tutulması, yağmur duasına çıkılması esnasında gusletmek de mendubtur.
5. Şiddetli karanlıktan, şiddetli kasırgalardan ve büyük korkulardan emîn olmak için gusletmek mendubtur.
6. Rasûlullah (s.a.s.)’ın, sakini olmakla şereflendirdiği Medîne-i Münevvere’ye girerken de gusletmek
mendubtur.
7. İnsanların toplu bulunduğu büyük mahşerî cemâatlere girerken gusletmek mendubtur.
8. Yeni bir elbise giyenin, ölü yıkayanın, günâhından ötürü tövbe edecek olanın, yolculuktan dönenin, istihâze
hâlinden çıkan kadının gusletmesi mendubtur. Cünüb olmaksızın bir “gayr-i müslim”in İslâm’a girerken
gusletmesi de mendubtur. Ama cünüb iken İslâm’a girecek olan bir “gayr-ı müslim”in gusletmesi vâcibtir.
Hanefîler, bu saydığımız gusüllerin yanısıra bir takım gusüller daha saymışlardır ki bunlar, vâcib olan
gusüllerdir. Bunlara örnek olarak da şunları sıralayabiliriz: a. Ölüye guslettirmek vâcibtir. Daha doğrusu bir
farz-i kifâyedir.
b.Bazıları da, cünübken müslüman olan bir “gayr-i müslim”in yıkanmasının farz olduğunu kabul etmişlerdir.
c. İhtilâm görerek baliğ olan bir kişinin gusletmesi vâcibtir. Daha doğrusu bu, farz olan bir gusüldür.
d. Hayız kanı kesildikten sonra müslüman olan “gayr-ı müslime” bir kadının gusletmesi vâcib değil mendubtur.
e. Cünübken müslüman olanla cünüb değilken müslüman olan arasında bir fark yapmak için, cünüb değilken
müslüman olan bir “gayr-i müslim”in gusletmesi mendub kılınmıştır. Cünüblük, müslüman olmakla ortadan
kalkacak bir nitelik değildir. Bu durumda cünübken İslâm’a girecek olan birinin gusletmesi farzdır. Ama
müslüman olmadan hayız kanı kesilen ve bilâhare İslâm’a giren bir kadının gusletmesi mendubtur.
Şâfiîler: Bunlar derler ki: Farz olan gusüller dışındaki bütün gusüller dışındaki bütün gusüller sünnettir. Zîrâ
bunlara göre mendubla sünnet arasında hiçbir fark yoktur. Şâfiîlere göre sünnet olan gusülleri şöylece
sıralayabiliriz:
1. Cumaya gitmek isteyenin gusletmesi. Bu guslün vakti, cuma gününün fecr-i sâdıkının doğuşundan îtibâren
başlayıp, İmamın cuma namazını kıldırıp selâm verişine kadar devam eder. Cuma için guslettikten sonra
herhangi bir hades hâli vukûbulup abdest bozulacak olursa yeniden gusletmeye gerek kalmaz.
2. Ölüyü yıkayanın gusletmesi. Ölüyü yıkayanın temiz olsun olmasın gusletmesi sünnettir ..Bunun vakti de
ölüyü yıkadıktan hemen sonra başlayıp başka bir işe yötielinceye kadar devam eder. Kişi, ölüyü yıkamayıp
teyemmüm ettirse bile yine de kendisinin gusletmesi sünnet olur.
3. İki bayram için yapılan gusüller. Kişi bayram namazını kılmak istemese bile bu, bir temizlenme ve süslenme
niteliğinde olduğundan ötürü gusletmek sünnet olur. Bunun vakti de bayramın birinci gününün gece
yarısından başlayıp aynı günün gün batımına kadar devam eder.
4. Cünüblükten temiz olarak müslüman olan bir “gayr-ı müslim”in de gusletmesi sünnettir. Ama cünübken
müslüman olan birinin gusletmesi vâcibtir. Her ne kadar İslâm’dan önce küfür halindeyken gusletmiş olsa da
bu bir dayanak ve âdet olmadığından geçersiz sayılır. Bu guslün vakti de, kişinin İslâm’a girmesinden hemen
sonra başlar ve başka bir işe yönelinceye kadar devam eder. Veya sonsuza değin de devam edebilir, diyenler
de olmuştur.
5. Yağmur duası, ay ve güneş tutulmaları için namaz kılmadan gusletmek de sünnettir. Kişi, evinde olsa bile
namaz kılmadan gusletmelidir. Bunun vakti de yağmur duası namazı için kişinin, evinde tek başına veya
dışarıda cemâatle namaz kılmayı dilediği anda başlar. Ay ve güneş tutulmaları hâlindeki guslün vakti de ay
ve güneşin tutulmaya başlamaları anından başlayıp tamamıyla açılmalarına kadar devam eder.
6. Delilikten veya baygınlık geçirmekten ötürü gusletmek. Delilik veya baygınlık bir an için olsa bile ayıldıktan
hemen sonra gusletmek sünnettir. Tabiî bu esnada tenasül organından guslü zorunlu kılıcı herhangi bir sıvı
akmamış ise. Aksi takdirde gusletmek vâcib olur.
7. Arafat’taki vakfe için gusletmek. Bunun vakti de arefe gününün fecrinin doğuşundan başlayıp gün batımına
kadar devam eder.
8. Müzdelife’de vakfe için gusletmek. Eğer Arafat’taki vakfe için gusledilmemişse burada gusletmek sünnet
olur. Yok eğer Arafat’taki vakfe için gusledilmişse o gusül, burası için de yeterli olur. Bunun vakti de arefe
gününün gurubunda başlar.
9. Meş’ar-i Harâm’daki vakfe için gusletmek. Bunun gerekçesi de hacc bahsinde anlatılacaktır.
10. Kurban kesimi günleri dışında şeytanı üç kez taşlamak için gusletmek.
11. Ter veya kirden ötürü vücûd kokusunun değişmesi hâlinde gusletmek.
12. Hayır cemiyetleri toplantısına katılmak için gusletmek. Bu da İslâm dîninin güzel örneklerinden biridir. Zîrâ
insan oğlunun başkalarına eziyet verici şeyleri üzerinde taşıması, insanlık şerefine yaraşmaz.
13. Hacamat (kupa) vurdurduktan ve kan aldırdıktan sonra gusletmek. Çünkü bu durumda gusül, bedene eski
zindeliğini kazandırır. Ve kaybettiği şeylerin bir kısmını tekrar ona geri verir.
14. İtikâfa girerken gusletmek. Çünkü bu gusül, insanın kendi mevlâsıyla başbaşa kalması anında onutemiz ve
nazîf kılar.
15. Rasûlullah (s.a.s.) in şehri olan Medîne-i Müneyvere’ye girerken gusletmek.
16. Ramazan gecelerinde gusletmek.
17. Bulûğ yaşına eren çocuğu guslettirmek. Bu çocuk şayet bulûğ alâmetleri kendisinde görülerek bulûğa ermişse
gusletmesi zâten kendisine vâcibtir. Ki bu daha önce de anlatılmıştı.
18. Yağmurdan veya Nil’in taşmasından ötürü dereler, sel suları dolup etrafa sirayet ettiğinde gusletmek. Çünkü
bunu yapmakla kişi, Allah’a olan şükrünü ilân etmiş olmaktadır.
19. Kadının iddetinin sona ermesi hâlinde gusletmesi. Çünkü kadın, iddeti tamamlandığında, artıknişanlanma ve
evlenme adayı olmaktadır. Ki bu durumdaki bir kadının temiz ve nazîf olması güzel olur.
Hanbelîler: Bunlar sünnet olan gusüllere 16 tane örnek vermişlerdir:
1. Cuma günü, cuma namazı kılacak kimsenin gusletmesi sünnettir. Almış olduğu bu gusülle cuma namazını
kılar.
2. Bayram günü alınan gusül. Bir şahıs, almış olduğu bu gusülle bayram namazını kılar. Bu iki gusül de günün
değil, namazın gusülleridirler. Buna göre bir kişinin sözü edilen günlerde fecirden önce aldığı guslün bir
mânâsı olmadığı gibi, namazdan sonra aldığı gusüllerin de bir mânâsı olmaz.
3. Ay ve güneş tutulmalarında kılınacak namaz için gusül etmek.
4. Yağmur duasına giderken kılınacak namaz için gusül etmek.
5. Ölüyü yıkayanın gusletmesi.
6. Delilik hâlinden ayılan kişinin gusletmesi.
7. Baygınlıktan ayılan kişinin gusletmesi. Yalnız delirme ve bayılma esnasında guslü farz kılıcı herhangi bir
sıvının tenasül organlarından akmamış olması da şarttır. Şayet akmış ise gusletmeleri zâten farzdır.
8. İstihâze hâlindeki bir kadının her namaz vakti için gusletmesi.
9. Hacc veya umre için ihrama giren kişinin gusletmesi.
10. Harem-i Şerife girmek isteyen kişinin gusletmesi.
11. Mekke-i Mükerreme’ye girmek isteyen kişinin gusletmesi.
12. Arafat’ta vakfe için gusledilmesi.
13. Müzdelife’deki vakfe için gusledilmesi.
14. Şeytan taşlamak için gusledilmesi.
15. Tavâf-ı ziyaret için gusledilmesi.
16. Veda tavafı için gusledilmesi.74
Cünüb Kişinin Yapması Haram Olan İşler
Cünüb kişinin, abdestle yapılması mümkün olan şer’î fiilleri gusletmeden önce yapması haramdır. Buna göre
cünübken farz veya nafile namaz kılması helâl olmaz. Ancak su bulamaz veya bulur da hastalık ve benzeri
mazeretlerden ötürü kulianamazsa, teyemmüm ederek cünüblükten kurtulur ve namazlarını kılabilir. Ki bu
hususu teyemmüm bahsinde de ele alacağız. Farz veya nafile oruçlara gelince; cünüb kişinin bu gibi ibâdetleri
yapması sahîh olur. Sözgelimi adamın biri Ramazanda, fecr-i sâdığın doğuşundan önce hanımıyla cinsel ilişki
kurar da gusletmezse orucu sahih olur. Nitekim bunu oruç bahislerinde de ayrıca anlatacağız. Cünüb kişinin
yapması helâl olmayan dinî davranışlara örnek olarak şu hususları sayabiliriz:
a. Kur’an-ı Kerim okumak: Cünüp kişinin Kur’an-ı Kerîm okuması haramdır. Bu bakımdan Mushaf’ı
ellemesi de öncelikle haram olmaktadır. Zîrâ Mushaf’ı ellemek, abdestsiz dahî haram olmaktadır.
b. Mescide girmek: Cünüb kişi mescide de giremez. Ancak şunu da kaydetmekte yarar vardır ki: Şerîat
sahibi, cünüb kişinin az miktarda Kur’an-ı Kerîm okumasına rahsat vermiştir.
Mescide girme konusuna gelince mezheblerin buna ilişkin detaylı görüşleri aşağıda sunulmuştur.
Malikiler dediler ki: Cünüb kişinin Kur’an okuması şu şartlarla caiz olur: Kur’an-ı Kerim’den bir âyet veya bir
âyet miktarındaki bir kısmı ancak iki durumda okuyabilir:
1. Bununla düşmandan ve benzen (canavar gibi) şeylerden korunmayı kasdeder ise okuyabilir.
2. Şer’î hükümlerden birini anlatırken bir âyet-i kerimeyi delil olarak okuyabilir.
Bunların dışında Kur’an-ı Kerim’den az olsun, çok olsun hiçbir âyet cünüb iken okunamaz.
Mescide girmeye gelince: Cünüb kişinin, içinde beklemek veya içinden geçmek kasdiyle mescide girmesine iki
durumda ruhsat tanınmıştır:
1. Kişinin gusletmek için mescidden başka bir yerde su bulamaması veya mescid dışındaki bir yerde suyun
bulunduğu bilinir de ancak mescidden geçilmesi hâlinde oraya gidilebîlecekse bu durumda gusül kasdiyle
mescidden geçerek su yerine gitmeye müsâade verilmiştir. Bu durum, özellikle sıhhî su tesîsati olmayan köylerde
çoğunlukla vukûbulmaktadır. Ama şimdiki zamanda sıhhî su tesisatları hemen hemen her tarafta kurulmuştur.
Eskisi gibi sarnıç veya kaya kovuklarına ihtiyâç kalmamıştır diyebiliriz. Hemen hemen her evde suyu kolaylıkla
bulmak mümkün olmaktadır. Bu durumda kişilerin, mescid içinden geçmeden gusletmelerine imkân
bulunmaktadır. Mescidlerin dahi özel su yerleri vardır. Ki bunlara ulaşmak için mescidin içinden geçmeye gerek
kalmamaktadır. Ama mescidin dışında değil de sadece içinde olursa bu durumdaki kişinin mescide girip
gusletmesine müsâ-de vardır. Yalnız mescide girmeden önce teyemmüm edip öylece mescide girmesi gerekir.
2. Cünüp olan bir kişinin, dışarıda kaldığı takdîrda kendisine bir ezâ ve cefâ ulaşmasından korkarsa ve
mescidden başka bir sığınak da bulamazsa bu durumdaki kişinin teyemmüm edip mescide girmesi ve korktuğu
durumların ortadan kalkmasına dek mescidde beklemesi veya uyumasında bir sakınca yoktur. Bu anlattıklarımız,
kişinin kendi şehrinde, hastalıklardan salim olarak mukîm bulunmasıyla ilgilidir. Ama kişi, misafir, hasta veya
cünüb olur da su kullanma imkânını bulamazsa teyemmüm edip mescide girmesi ve namaz kılması caizdir. Ancak
bu durumlarda mescidde fazlaca beklememesi gerekir. Yalnız zaruret miktarı beklemesine izin vardır. Kişi
mesciddeyken ihtilâm olursa bu durumda acilen mescidden çıkması ve mümkünse teyemmüm etmesi gerekir.
Âcil olarak çıkması şer’an makbul olan bir davranıştır.
Özetleyecek olursak diyebiliriz ki: Cünüb kişinin mescide girmesi normal durumlarda haramdır. Ancak zaruret
hâllerinde girmesine müsamaha gösterilmiştir.
Hanefiler dediler ki:

Cünüb kişinin iki durum dışında az olsun çok olsun Kur’an-ı Kerîm okuması haramdır:
1. Önemli olan bir işe başlarken cünüb kişinin Kur’an’dan olmasına rağmen “besmele” çekmesi caizdir.
2. Bir şahsı çağırmak veya birisini övmek maksadıyla Kur’an-ı Kerîm’den kısa bir âyet okumak da caizdir. Meselâ
cünüb kişinin:
74 Abdurrahman Cezırî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı- I, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul, 1993: 152-157.
“Ey Rabbim! Beni ve anamı babamı afveyle.” 75Veya;
“Onun (Muhammed’in) beraberinde bulunanlar, kâfirlere karşı çetin, kendi aralarında merhametlidirler.”88 gibi
âyetleri okumasına müsâade verilmiştir. Yine bunun gibi cünüb kişinin mescide girmesi zaruret dışında haramdır.
Bu gibi durumlarda zaruretler, zamana ve ortama göre takdir edilebilirler. Meselâ gusletmek için mescidden başka
yerde su bulunmaması hâlinde -ki bu, birçok yerlerde rastlanan bir durumdur. Kişinin mescide girip su yerine
kadar gitmesi ve orada gusletmesi caiz olmaktadır. Ancak bu durumdaki bir şahsın mescide girmeden önce
teyemmüm etmesi gerekir. Cünüb kişi dışarıda kaldığı takdirde kendisine bir zarar ulaşmasından korkarsa
Mâlikîlerin dediği gibi mescide girmesinde bir sakınca olmaz. Ancak mescide teyemmüm ettikten sonra girmesi
caiz olur. Özetleyecek olursak şöyle diyebiliriz: Cünüb kişinin mescide girmesi için teyemmüm etmesi bazan
vâcib olur. Bazan da mendub olur. Teyemmüm etmesi iki durumda vâcib olur:
1. Cünüblük, kendisine mescid dışındayken vâki olur ve sonra da mescide girme zorunluluğu doğarsa bu
durumda teyemmüm etmesi vâcib olur.
2. Temiz iken mescidde uyur ve uyku hâlinde de hamamcı olur, sonra da dışarıya çıktığı takdirde kendisine
bir zarar ulaşmasından korktuğu için mescidde kalma zorunluluğu olursa yine teyemmüm etmesi vâcib olur. Bu
iki durum dışında cünüp kişinin teyemmüm etmesi vâcib değil de sadece mendub olur. Meselâ mesciddeyken
cünüb olan ve teyemmüm etmek için dışarı çıkan kişinin teyemmüm etmesi, veya cünübken mescide girme
mecburiyeti olan kişinin dışarıda teyemmüm etme imkânı olmadığı için mescide girmesi ve çıktıktan sonra
teyemmüm etmesi mendub olur. Her halükârda bu teyemmümle Kur’an okumak veya namaz kılmak caiz olmaz.
Mescidin damı da mescidin hükmündedir. Ama cünübün mescidle ilgili dışarı kısımlara teyem-mümsüz girmesi
caizdir. Bayram ve cenaze namazlarının kılındığı namazgahlarla (sofilerin ibadethaneleri olan) hankâhlar da
mescid hükmündedirler. Okullardaki mescidler herkese açık iseler veya dışarıya kapalı olur da kendisine yetecek
kadar cemâati olursa bunlar da diğer mescidlerin hükmüne tâbi olurlar. Ama hem dışarıya kapalı hem de
kendilerine yetecek kadar cemaatları olmayanlar, diğer mescidlerin hükmüne tâbi olmazlar.
Şafiiler dediler ki: Cünübün bir tek harf bile olsa okuma kasdiyle Kur’an-ı Kerîm okuması haramdır.
Ama zikir kasdederek veya olur olmaz farkında olmadan bir âyet okuyacak olursa bu, haram olmaz.
Zikir niyetiyle okumaya örnek olarak yemek yerken “besmele” çekmek veya bir bineğe binerken: “Bunları bizim
emrimize veren Allah, noksanlıklardan münezzehtir. Yoksa biz bunlara güç yetiremezdik.” 76âyet-i kerîmesini
okumayı gösterebiliriz. Ayrıca iki temizleyici, yani su ve toprağı bulamayan kişinin zaruret dolayısıyla kendisine
mubah kılınan namazda Kur’an okuması caiz olur. Hayız ve nifaslı kadınlar da aynı hükümlere tabidirler.
Mescidden geçmeye gelince cünüb, hayızlı ve nifaslı kadının, beklemeksizin, dolaşmaksızın, mescidi
pislemeksizin içinden geçmeleri caizdir. Meselâ bunlardan birinin, mescidin bir kapısından girip öbüründen
çıkması caizdir. Ama girdiği kapıdan tekrar çıkması, mescidin içinde dolaşmak sayıldığından haram olur. Yalnız
bir kapıdan girip öbüründen çıkmak niyetiyle içeri girer de farkında olmaksızın aynı kapıdan tekrar çıkacak olursa
bu, haram olmaz. Mescidde uyurken ihtilâm olan bir kişinin de zaruret hâlinde, meselâ kapılar kapalı olur veya
dışarı çıktığı takdirde kendi canına veya malına bir tehlike geleceğinden korkarsa mescidde beklemesi caizdir.
Ancak su bulamazsa, mescidin toprağından başka bir toprakla teyemmüm etmesi gerekir. Abdeste yetecek kadar
su bulursa abdest alması gerekir.
Hanbeliler dediler ki: Cünüb olan kişinin özürsüz olarak, kısa bir âyet veya uzun bir âyetten kısa bir âyet kadarım
okuması mubahtır. Ancak bundan fazlasını okumak haramdır. Kur’an-ı Kerîm’in lâfzına uygun zikir yapmak ise
caizdir. Meselâ yemek yerken “besmele” çekmek veya bir bineğe binerken,: “Bunları bizim emrimize veren
Allah, noksanlıklardan münezzehtir. Yoksa biz bunlara güç yetiremezdik.”90 âyet-i kerîmesini okumak caizdir.
Mescidin içinden geçmek ve beklemeksizin içinde dolaşmak hususuna gelince cünüb, hayızlı veya nifash bir
insanın kan gelirken bile mescidin kirlenmemesinden emin olursa dolaşmasına veya içinden geçmesine engel
hiçbir hâl yoktur. Cünüb kişinin abdest alıp mescidde beklemesi zaruret yokken bile caizdir. Hayızlı veya nifash
kadınların kanı kesilmeden abdestsiz olarak mescidde beklemeleri caiz değildir.